Şişli

19. yüzyıl ve 20. yüzyılın başlarında Şişli'deki Polonyalı mülteciler
(Orijinal haritanın adı: Plan cadastral d'assurances -
planche d'index du quartier de Şişli par J.Pervititch de 1924-25 ölçek 1:5000,
kaynak: IBB/IFEA) 

Feriköy İngiliz Mezarlığı, 20. yy'ın başları
(kaynak: Atatürk Kitaplığı)

Şişli, Pera ve Galata gibi, 19. yüzyıl İstanbul’unda Polonyalı mültecilerin yerleştikleri en önemli yerlerden birisi olmuştur. Kırım Savaşı (1853 – 1856) bittikten sonra Osmanlı ordusunda görev alan Polonyalı askerlerin bir kısmı Osmanlı’da kalmışlardır. Birçok Polonyalı, Kırım Savaşı’nda Osmanlı ordusunda hizmet ettikleri için İngiliz hükümetince kendilerine verilmiş parayla Tatavla ve Yeni Şehir (bugünkü Kurtuluş) semtinde küçük tahta evleri inşa etmişlerdir. Şişli’nin Levanten havası sayesinde mülteciler yeni şartlara daha kolayca alışmışlardır.  

Polonyalı mülteciler, bu bölgenin gelişmesinde önemli rol oynamışlardır. 1861 yılında açılmış Bomonti Gürcü Katolik Kilisesi’nin kuruluşuna katkıda bulunmuşlardır. Albay Władysław Jordan’ın (1819 – 1891) bağışladığı para sayesinde oymacı Józef Ratyński (1820 – 1885), Polonya’nın sembolü olan Częstochowa Meryem Ana’yi sergileyen altarı oymuştur. Ayrıca, hastalar ve fakirler için ev veya huzurevi gibi yardımlaşma odaklı kuruluşlar Şişli’deki Pangaltı ve Feriköy’de işletiliyorlardı.

Şişli’de yerleşen bazı Polonyalı mülteci aileleri kuşaklarca Osmanlı devletine hizmet etmişlerdir. Bonkovski ailesi bunların en önemlilerindendir. Bonkovskiler senelerce, Osmanlı devletinin kimyagerleri, eczacıları, doktorları ve diplomatları olarak çalışmışlardır.

Şişli ve Beyoğlu arasındaki Tarlabaşı’nda Adam Mickiewicz’in evi bulunmaktadır. Şairin evi İstanbul’daki Polonyalılar için en sembolik yerlerden biridir. Polonya Romantizminin en önemli şairlerinden biri olan Adam Mickiewicz (1798 – 1855), Kırım Savaşı sırasında 1855 yılında Osmanlı ordusunun yanında Kazak Alaylarını organize eden Michał Czaykowski/Mehmed Sadık Paşa ile Władysław Zamoyski arasındaki anlaşmazlığa son vermek üzere Fransa’dan İstanbul’a gelmiştir.   

Aradan iki ay geçtikten sonra 26 Kasım tarihinde koleradan dolayı vefat eden şair için Tarlabaşı’nda tuttuğu gösterişsiz ev son adresi olmuştur. Mickiewicz’in evi 1870’deki büyük Pera yangınında kül olmuştur. 1955’ten beri Mickiewicz’in müzesini konuk eden bina aynı sene Józef Ratyński tarafından inşa edilmiştir. Şairin hatırına evin bulunduğu sokağa Adam Mickiewicz Sokağı adı verilmiştir.

Polonya 1918 yılında istiklale kavuştuktan sonra merkezi konumda bulunan Şişli, İstanbul’daki Polonyalıların siyasi hayatında önemli rol oynamaya devam etmiştir. Şişli’nin semtlerinden olan Teşvikiye ve sonra Nişantaşı’nda ilk Polonya İrtibat Bürosu 1919 ile 1921 seneleri arasında bulunmuştur.

Feriköy Katolik Mezarlığı’nda birçok Polonyalı gömülmüştür. Mezar taşlarında bulunan 700’den fazla Polonyalı isim mültecilerin büyük kısmı için Osmanlı’nın son adres olduğunu bize hatırlatmaktadır.

Adam Mickiewicz'in yaşadığı ve vefat ettiği evin yerinde yangından sonra yeniden yapılan bina.
Bugün binada şairin müzesi bulunmaktadır. 1880-83.
(kaynak: Varşova Adam Mickiewicz Edebiyat Müzesi)

Gürcü Katolik Kilisesi, 20.yüzyılın ilk yılları
(kaynak: Atatürk Kitaplığı)